په پيوند سره د بوټو تکثير له لرغونى وخت څخه رواج لرى. په پيوند سره دژوند يوموجوداتو تکثير ځانته د نباتاتو خاصيت دى، بايد وويل شي، چې پيوند د ټولو نباتاتو د پا ره د تکثير مطلوبه طريقه نه ده، او حتى ځينې بوټي په دې طريقه د تکثيرقدرت نه لري.که څه هم پيوند په افغانستان کې معمول دى، مګر ﻻتراوسه پورې له دې طريقې څخه په پوره اندازه استفاده شوې نه ده.
د بېلګې په ډول په خارجي هيوادونوکې دانګورو، غوزانو او پستې پيوند خورا معمول دى، کومې ونې چې له تخم څخه زرغونيږي خپل جنس نه ورکوي، له دې کبله پيوند د ونو د اصلي جنس د ساتلو د پاره يوه اړینه طريقه ده.کله، کله د ونوپه پيوند کولوکې بى پروائۍ څخه کار اخیستل کیږي، چې په پایله کې د ونو د حاصلاتو کيفيت او کميت به دواړه د قناعت وړ نه وي.
که چيرته د بادامو يوه اندازه زړي واخلو، نو په هغه کې حتماْ يو څو دانې ترخه زړي موجود وي. د دى خبرې دليل دا دى، چې په زياتو بڼونو کې بې پيونده ونۍ يا په پيوندي ونو کې يوه يا څو بى پيونده څانگۍ موجودې وي، چې هغه ترخه زړي منځ ته راوړي.
دپيوند تکثير يوه داسې طريقه ده، چې دهغې په ذريعه د پيوند بوټي (Scion) اونيله بوټي (Root stock) ښه خواص په يوه ونه کې په غير زوجي ډول راټوليدلې شي.
د يو زيات شمير په زړه پورى حاصل ورکوونکى بوټو د پاره داسې نيله بوټى شته، چې هغه د نامساعدو شرايطو لکه مټينو او لندو خاورو، د خاورو د امراضو او حشراتو سره مقاومت لري.
د ونو د بېلابېلو ډولونو لپاره داسې نيله بوټى هم شته، چې هغه د ونو په قد، د ميوې په غټوالى او کيفيت باندې مستقيمه اغيزه لري.
زخه پيوند(Budding) :
دانګورود تاکوله نودوڅخه جوړې شوې قلمې په اسانى سره نيلې توليدولې شي، نو له دې کبله انګور په عمومي توگه دقلمې په واسطه ډيريږي. په عادي شرايطو کې د انګورو د زخې پيوند ته اړتيا نشته اود زخې پيوند په واسطه انګور نه ډيريږي.
په افغانستان کې د زخې پيوند په واسطه د انګورو ډيرونه رواج نه لري. د انګورو تاکې يوازې د ځينې اړتیاوو له مخې د زخې يا ښاخ پيوند په واسطه ډيريږي.
دا اړتیاوې د فايلوکسراحشرې او نيمتودي چينجيو په مقابل کې د مقاومت لرونکو نيله بوټو استعمال تشکيلوي، ځکه چې د وينفيرا انګور ټول ډولونه د نوموړو دوو آفتونو په مقابل کې حساسيت لري.
سره د د دې چې تراوسه پورې په افغانستان کې د انګورو نيلوته د فايلو کسرا حشرې اونيمتودي چينجيانو په هکله مالومات نشته، مګر ښائي په راتلونکي کې نوموړي آفتونه پيدا شي، چې بياهم اړ يو په نوموړو شرايطو کې انګور د زخې يا ښاخ پيوند په واسطه ډير کړو.
کله، کله داسې هم کيدای شې، چې د انګورو يو يا څو ډولونه په بازار کې د خلکو تقاضا له ﻻسه ورکړي، پدې حالت کې کيدلې شي، چې د انګورو په پخوا جوړ شوو بڼونوکې د نوموړو انګورو ډولونه په نورو د خوښې وړ ډولونه سره بدل شي.
نو په داسې شرايطو کې پرته له دې چې انګورو د نوو او خوښې وړ ډولونو څخه نوي بڼونه جوړ شي. چې دا کار ډيرې اوږدې مودې ته اړتيا لري.
دهغې په ځاى په زړو ډولونو باندې نوي او دخوښې وړ انګور پيونديدلې شي.
د دې ډول ستونزې رامنځ ته کيدل په افغانستان کې هم امکان لري، نو ځکه بايد زمونږ خلک هم د انګورو په زخې او ښاخ پيوندولو باندې بلد شي. او د هغوى په هکله مالومات تر لاسه کړاى شي .
نيله بوټې(Root stock) :
د انګورو نيله بوټې هم بايد د قلمې په واسطه لومړې په بوزغلي کې توليد شي، ځکه چې د انګورو ټول نيله بوټي تقريباْ يا دوه رګه دي او يا د وينفيرا په سپيشز پورې اړه نه لري. د نوموړو نيله بوټو قلمې په آسانې سره نيلې نه توليدوي، نو له دې کبله که چيرې د هغوى قلمې مستقيماْ د انګورو په اصلي بڼ ځاى کې وکرل شي، ښائي د هغوى يو شمير نيلې توليد نکړي او وچې شي، چې په پایله کې ناغه توب منځ ته راوړي. تر هر څه لومړی بايد د نيله بوټو د ډيرونې لپاره د خوښې او غوښتنې وړ نيله بوټي غوره شي.له هغه وروسته بيا په نوموړي نيله بوټي کې د قلمو لپاره نسبتًا قوى نودې غوره شي.
د نيله بوټي د توليد لپاره، بايد د قلمو اوږدوالى له٤١څخه تر٤٦سانتي مترو پورې واوسي او د خښولو په وخت کې د پيوند بوټي د قلمو په پرتله د ځمکې له سطحې څخه لوړې پاتې شي، ځکه چې د پيوندولو لپاره بايد د پيوند بوټي تنه له ٧څخه تر١٠سانتي متروپورې د ځمکې له سطحې څخه لوړه وي. له خښولو څخه مخکې بايد د هرې قلمې په څوکه کې يوازې يوه زخه پريښودل شي او نورې ټولې له منځه يوړل شي. خو په راتلونکې کې له نيله بوټي څخه بيخچې توليد نه شي، ځکه که چيرې بيخچې توليدشي، نو بيايې له پيوند بوټي سره توپير نه کيږي. له قلمو څخه پهﻻس راغلي نيله بوټي بايد قوي وي او په اصلي بڼ ځاى کې د خښولو په وخت کې د خاورې له دايمي سطحې څخه دخښ شوو نيله بوټو تنې له ٧څخه تر١٠سانتي مترو پورې لوړه وي. د نيله بوټي د تنې نوموړى اوږدوالې د زخې د پيوند د نښلیدو له نقطې څخه د نيلو د توليد مخنيوى کوي. له خښولو وروسته بايد ټول نيله بوټي تر سستو خاورو ﻻندې پټ شي، ترڅو د نيله بوټي د تنې پيوند شوې ټپ و نه سوځوي.
پيوندبوټې(Scion) :
تر هر څه لومړى بايد د پيوند بوټي لپاره لومړى د انګورو خوښ او د غوښتنې وړ ډول غوره شي.
د پيوند زخو لپاره بايد له٥١څخه تر٦١سانتي مترو پورې اوږدې نودې غوره شي، ترڅو رسيدلې زخې ورځينې په ﻻس راشي. د پيوند لپاره زخې د جاري وده ييز موسم له نوده ګيو څخه اخيستل کيږي. پوره رسيدلې نوده او زخه بايد روښانه نصواري رنګ ولري. له کومو تاکو څخه چې د زخو لپاره نوده ګې اخيستل کيږي، بايد چې هيڅ ډول ناروغې و نه لري.
د زخې پيوند لپاره بايد تازه نوده ګۍ غوڅې شي او نوده ګۍ او زخې له وچيدو څخه وژغورل شي.
کيدلې شي، چې هغوى په اوبو کې وساتل شي او په پلاستيکي کڅوړو کې خوندي شي.که چيرى د زخو لپاره نوده ګۍ په پلاستيکي کڅوړوکې ونغښتل شي او بيا د سانتيګراد په مثبت يوه درجه کې کيښودل شي، نو د څو مياشتو لپاره زيرمه کيدلې شي.
زخه پيوند هم د پسرلي په لومړيو وختونو او هم د دوبي په ورستیو کې تر سره کيدلې شي.
که چيرې زخه پيوند د پسرلي په لومړيو وختونو کې پلی کيږي، نو بايد زخې د استراحت د دورې په وخت کې واخيستل او بيا په يخچال کې د سانتيګراد په مثبت يوه درجه تودوخه کې د پيوندولو تر وخته پورې وساتل شي.
په عمومي توگه د انګورو زخه پيوند د سنبلې (وږي) پهورستیو او د ميزان (تلې) د مياشتې په لومړيو ورځو کې پلی کيږي.
د زخې پيوند عمليه:
د انګورو تاکونه د کروندې پيوند(Field budding) او ټوټه پيوند (Chip budding) په طريقو سره پيونديږي.
لومړى بايد ٣يا ٥ سانتي مترودځمکې له سطحې څخه لوړ د نيله بوټي په تنه باندې چيرې چې ټوټه پيوند ايښودل کيږي يو هوار او ښوى ځاى غوره شي، وروسته بيا په تنه کې د ٤٥ درجو په زاويه يو ژور ټپ جوړيږي او بيا له ٢څخه تر٢.٥سانتي مترو پورې لومړى ټپ څخه لوړ ټپ پيل کيږي او تر هغه وخته پورې غوڅيږي، څو له لومړي ټپ سره ونښلول شي او په پاى کې زخه د پيوند لپاره له نودې څخه جلاکيږي. د پيوند بوټي زخه د نيله بوټي په جوړشوي ټپ کې ايښودل کيږي او له هغې وروسته پيوند په ربړ سره په نيله بوټي پورې کلک تړل کيږي. په انګورو کې د زخې پيوند عمليي بېلابېل پړاوونه ښکاري:
الف:په نيله بوټي کې د زخې پيوند لپاره ځاى جوړونه.
ب :په نيله بوټي کې د زخې پيوندولو لوڅ شوى ځاى.
ج :له نودې څخه د زخې غوڅوونه او غوڅه شوې زخه.
د :په نيله بوټي کې د زخې ايښودنه.
هـ :په پيوندشوي ځاى دې خاورې واچول شي.
و :د پيوند شوي نيله بوټي نودې له بيخه غوڅې شي.
ز :نيله بوټې پيوند ځاى ته نږدې بايد غوڅ شي.
ح :د پيوند شوي نيله بوټي سره داسپالټ کاغذ.
کله چې د ټوټه پيوندعمليه بشپړه شوه، نو بيا د نيله بوټي په پيوند شوې نقطې باندې د ١٥څخه تر ٢٠سانتي مترو په پيړوالي سره سستې خاورې اچول کيږي. په دې وخت کې په پيوند شوو انساجو کې کالس (Callus) توليديږي او د زخې او نيله بوټي تر منځ د يو ځاى کيدو انساج منځ ته راځي. که چيرې د پيوند بوټي زخې شنې او خامې وي نو کالس نه توليديږي. نوموړې خاورې د ژمي د استراحت په وخت کې پيوند شوې زخه له سړو څخه ژغوري.
په پسرلي کې د زخې پيوند ساتنه:
کله چې په پسرلي کې د پيوند شوي نيله بوټي لومړى زخې په وده پيل وکړ نوبايدله پيوندشوې نقطې څخه خاورې بېرته ټولې اوهغه لوڅه شي.
کوښښ دې وشي، چې له خاورو څخه د پيوند شوې نقطې لوڅول و نه ځنډيږي. ځکه چې بيا پيوند شوې زخه په خاورو کې دننه په وده پيل کوي او په پایله کې یې د ژوبليدو امکان ډيريږي او د نيله بوټي ټولې نودې له بيخه غوڅيږي. دا کار پيوند شوې زخې ته د دې زمينه برابروي، چې په وده پيل وکړي.
وروسته له دې چې زخې وده پيل کړه د ربړونو هغه ټوټې چې زخه یې له نيله بوټي سره تړلې وي، هم بايد غوڅې او لرې شي.
کله چې زخې په وده ښه پيل وکړ، نو نيله بوټې لږ څه له پيوستون څخه لوړ بايد غوڅ شي.
په دى وخت کې د٥څخه تر٧سانتي متره پيړ اسپالټ شوې کاغذ بايد د پيوند شوي نيله بوټي تر څنګ ودرول شي.
دا کار د دى سبب گرځي، چې له پيوند شوې زخې څخه توليد شوې نوده ګې د تکيي د لرګي تر څنګ د يوې تنې په ډول نيغه وده وکړي او دحشرو له تاوان رسولو څخه وژغورل شي.
په همدې ترتيب نوموړې پيړ کاغذ نوې توليد شوې نوده ګې د پسرلي له سړو او ماتيدو څخه ژغوري.
د دې لپاره چې، له پيوند شوو زخوڅخه نوې توليد شوې نيله بوټي له هر ډول ناوړه پيښو څخه وژغورل شي، بايد په اوونۍ کې يو ځل له نژدې څخه د هغوى څارنه اوکتنه وشي. په عمومي توګه له هرې پيوندشوې زخې څخه يواځې يوه نوده ګې وده کوي.
کله چې نوې نوده ګې له اسپالټ شوي پيړ کاغذڅخه لوړه شوه نو بايد د تکيي له لرګي سره جوو ته سسته وتړل شي چې د تاکې نيغه او مستقيمه تنه ترې په لاس راشي.
ښاخ پيوند (Grafting) :
په انګورو کې ښاخ پيوند هم د انګورو دورايټې يا ډول د بدلولو او هم د فالوکسرا حشرو، نيمتودونو، تندې او سړو په مقابل کې د مقاومت لرونکو نيله بوټو څخه د ګټې اخيستنې لپاره کارول کیږي.
د ښاخ پيوند ډولونه:
ښاخ پيوند بېلابېل ډولونه لري او په حقيقت کې د هغوى ډولونه دنيله بوټي په پنډوالي پورى اړه لري.
دښاخ پيوند بېلابېل ډولونه دلته لاندې بيانيږي:
١- درز ښاخ پيوند (Cleft grafting)
٢- ژب ښاخ پيوند (Whip grafting)
٣- کړم ښاخ پيوند(Notch grafting)
٤-پوستکې ښاخ پيوند(Bark grafting)
١- درز ښاخ پيوند(Cleft grafting):
درز ښاخ پيوند د انګورو د تاکو په هغو نيله بوټو کې پلی کيږي، چې د هغوى د تنو پنډوالى ٢.٥٤ سانتي متره اوسي.
دا ډول ښاخ پيوند د انګورو د ډولونو د بدلولو لپاره هم کارول کيږي.
لومړې د نيله بوټي تنه د ځمکى له سطحې څخه لږڅه لوړه اره کيږي او بيا په نوموړې غوڅه شوې سطحه کې د ځانګړي سامان په واسطـه درز جوړيږي.
وروسته بيا د پيوند بوټي دوه فانه ډوله نودې، چې يوه زخه ولري جوړيږي او له هغې وروستـه د نيله بوټي په جوړ شوي درزکې ايښودل کيږي، چې وروستـه بيا ټول ټپونه د موم په واسطه پټيږي .
٢- ژب ښاخ پيوند(Whip grafting) :
هغه خاورې چې دPhylloxero حشره لري نو بيا د ژب ښاخ پيوند په اساس په مقاومو نيله بوټو پيوند کيږي.
دا ډول ښاخ پيوند په داسې نيله بوټو باندې ترسره کيږي، چې د هغوى د تنو پنډوالى ٢.٢٥سانتي متره او يا له هغه څخه لږوي.
ژب ښاخ پيوند د انګورو د تاک د استراحت د دورې په وخت کې پلی کيږي.
اوپه عمومي ډول د نيله بوټي او پيوند بوټي په يو کلنې نودې سره ښاخ پيونديږي.که چيرې د نيله بوټي پنډوالې ١.٤ سانتي متره وي، نو ژب ښاخ پيوند ښه پایله ورکوي. د ژب ښاخ پيوند لپاره د نيله بوټي او پيوند بوټي څخه غوڅې شوې سطحې بايد د هغوى پنډوالي له ١.٥څخه تر٤ځلې پورې اوږدې وي.
د بېلګې په ډول: که چيرې د نيله بوټي پنډوالى ١.٥سانتي متره وي، نو بايد چې د ژب ښاخ پيوند لپاره هغه له ٢.٢٥څخه تر٦سانتي مترو پورې ريونده اوږد غوڅ شي.
کله چې نيله بوټي غوره شول، نو بيا دواړه د١٥څخه تر٢٥درجو زاويي په ريونده والي سره غوڅ شي، نو هغه ته لنډ ژب ښاخ پيوند وايي.
د غوڅو شوو سطحو اوږدوالې په پيوند بوټي او نيله بوټي کې يوشان وي. يواځينې توپير چې د غوڅولو له مخې د نيله بوټي او پيوند بوټي تر منځ موجود دى، هغه دا دى، چې د نيله بوټي د څوکۍ خوا ته او د پيوند بوټي بيخ خوا ته ريونده غوڅيږي. وروسته له دې چې د نيله بوټي او پيوند بوټي هوار ريونده غوڅ شول، نو بيا په دواړو کې ژبې جوړيږي.
په دواړو کې د ژبې اوږدوالې د اصلي غوڅې شوې سطحې د اوږدوالي نژدې څلورمه برخه تشکيلوي.
وروسته له هغې په لږ څه کږولو سره خلاصږي او بيا په احتياط سره يو دبل په ژبو سره کلک يو ځاى کيږي او بيا د ربړ په ټوټو دواړه سره کلک تړل کيږي.
دژب پيونددتيارولوطريقه:
الف:نيله بوټي او پيوند بوټي ريونده غوڅ شوي دي.
ب:په نيله بوټي او پيوند بوټي کې ژبې جوړې او خلاصې شوې دي.
ج:د ژب ښاخ پيوند تکميل او تړل شوې دى.
د :د ژب ښاخ پيوند شوى نيله بوټي او پيوند بوټي د کلس د تشکيليدو څخه وروسته ښــــکاري.
څرنګه چې له يوې خوا د ښاخ پيوند اکثره ډولونه د انګورو د تاکونو د استراحت د دورې په وخت کې سرته رسيږي .
اوله بلې خواپه پسرلي کې مستقيماْ په بوزغلي کې د هغوى کرل د سړو له امله د تاواني کيدلو خطر رامنځ ته کوي، نوله دې کبله لومړى بايدهغوى په تاوده ځاى کې وساتل شي.
کله چې د نيله بوټي او پيوند بوټي ښاخ پيوند شي، نو بيا هغوى په لرګين صندوق کې چې د ارې لنده بوره ولري ځاى پرځاى کيږي او بيا نوموړي لرګين صندوقونه په تودو خونو کې ساتل کيږي.
په دې وخت کې نوموړى ښاخ پيوند شوې نيله بوټى د کوچنيو نيلو په توليد پيل کوي او په ښاخ پيوند شوو نقطو کې هغوې کالس(Callus)توليدوي او نيله بوټى او پيوند بوټى سره يوځاى په وده پيل کوي.
ښاخ پيوند شوې نيله بوټي بايد په شګو يا د ارې په بوره کې نيغ ودرول شي او که چيرې د شنې خونې د تودوخې درجه د سانتي ګراد ٢٤ يا ٢٩ درجې وي، نو د هغوى زخمونه په چټکۍ سره کالس (Callus) توليدوي اوجوړيږي.
٣- پوستکې ښاخ پيوند (Bark grafting):
پوستکي ښاخ پيوند (Bark grafting) له هغو ښاخ پيوندونو څخه دى، چې د تاک د ودې په جريان (د جوزا د مياشتې په پيل) کې ترسره کيږي، د دې ډول ښاخ پيوند مناسب وخت له يوه کال څخه بل کال ته بدلون مومي او دانګورو په ډول پورې هم اړه لري.
د پوستکي د ښاخ پيوند په وخت کې بايد د تاک د تنې پوستکى په آسانۍ سره له تنې څخه جلا شي .
کله چې د تاکې تنه غوڅه شي، نو له هغې وروسته د تاکې مړ او سست پوستکى د هغه له تنې څخه جلا کيږي.
د تاکې د غوڅې شوې تنې په دوو اړخونو کې د٦ سانتي مترو په اوږدوالي پوستکى جلاکيږي، مګر پوستکى په بيخ کې تنې پورې نښتې پاتې کيږي.
د نيله بوټي يوه زخه لرونکى ټوټه چې د هغې دواړه خواوې نرۍ شوې وي د تاکې د تنې او جلاشوي پوستکي تر منځ ايښودل کيږي او پوستکى بيرته د نيله بوټي په ټوټې ورميخيږي او زخمونه ئي په سپين ﻻټکس (Latex) موم سره پوښل کيږي.
د پوستکي ښاخ پيوند د چاودلي ښاخ پيوند او کړم ښاخ پيوند په پرتله د لږ اهميت وړ دى، ځکه چې د هغوى غوندې په بریالی توګه يي ښاخ پيوند نه زرغونيږي.
د ښاخ پيوند نور ډولونه لکه: شين ښاخ پيوند (Green grafting)، فاني ښاخ پيوند (Wedge grafting) ، د ژبې د څنګ ښاخ پيوند (Side whip grafting) هم شته، چې د هغوى په واسطه هم انګور ډيريدلې شي، مګر د مخکې بيان شوو پيوندو په اندازه رواج نه لري.
٤- کړم ښاخ پيوند (Notch grafting) :
کړم ښاخ پيوند (Notch grafting) له پاره د پيوند بوټي زخه لرونکې ټوټې ته داسې شکل ورکول کيږي، چې څو په نيله بوټي کې د ( ٧ اوو) عدد په شکل جوړ شوې کړم کې جوته ولګيږي.
لومړى د نيله بوټي تنه اره کيږي او بيا له هغې وروسته د هغه په دوو څنګونو کې د ٢.٥٤ څخه تر ٣.٨١ سانتي مترو اوږده کړمونه يا کندې جوړيږي.
چې د کړمونو د پاسنيو برخو پراخوالى د پيوند بوټي په پنډوالي پورې اړه لري.
دنيله بوټي د کړم د بيخ او سر تر منځ ريونده والى له ٧٠ څخه تر٩٠ درجو زاويه لري.
کله چې د پيوند بوټي فاني ډوله ټوټې د نيله بوټي په کړم کې ځاى پر ځاى شي، نو ورباندې يوپلن سرى ميخ ميخيږي څو پيوند بوټى په نيله بوټي پورى کلک ونيسي.
پایله :
دانګورود تاکونو اصلاح د پيوند په واسطه د انګورو د ميوې د کارولو له مخې د لوړ او ښه کيفيت لرونکى حاصل د توليد لپاره سرته رسيږي.
په همدې ترتيب تاکونه د آفتونو په تېره بيا د نيمتودونو او فالوکسرا حشرې، وچکالي، د مالګينو خاورو او داسې نورو ناوړه پديدو په مقابل کې د مقاومت په ﻻس راوړلو لپاره پيونديږي.
دا چې د افغانستان اقليمي شرايط د انګور د روزنې لپاره خورا مساعده او په زړه پورى ده، همدا راز د ښه مارکيټ او اقتصادي ارزښت لرونکى دي، نو پدې توگه دا ډيره اړينه بريښي، چې د هارټيکلچر یا بڼوالۍ کارپوهان د انګورو د بڼونو دودولو اوهمدا راز د پيوند په واسطه د هغوى د اصلاح لپاره کوټلي گامونه واخلي، ترڅو د گران هيواد بزگره طبقه دې ته وهڅول شي، ترڅو د انګورو په کرلو ﻻس پورى کړي.
سپارښتنې :
١- ددى لپاره چې په افغانستان کې د انګورو روزنه عملي بڼه غوره کړي او په يوه هکتار کې د انګورو توليد کچه د نړۍ له نورو هيوادونو سره سيالي وکړاى شي، بايد د هغوى د روزنې، سمون اوساتنې لپاره عصري کرنيزه ټکنالوژي په کار واچول شي.
د دې موخې ته د رسيدو لپاره فني کادرونه او علمي کتابونو ته اړتيا لیدل کيږي.
٢- بايد د انګورو داسې ډولونه په نښه او وکرل شي، چې ميوه ئي زړه وړونکې ظاهري بڼه او رنګ ولري.
د خوړو خوندیې ښه وي او د لیږد اوساتنې په وخت کې خپل کيفيت وساتلې شي.
٣- د دې لپاره چې انګورو د ښه کيفيت او خوند ميوه مو توليد کړې وي او په کورني او بهرني مارکيټونو کې مثبته سيالي وکوﻻى شي، دې موخې ته د رسيدو لپاره غوره ﻻر د تاکونو د پيوند کولو طريقه ده.